De monorail van Lartigue in Listowel

Begin mei 2010 bracht ik een bezoek aan het monorailmuseum in Listowel (Lios Tuathail), drie kwartier rijden van Tralee in County Kerry in Ierland. Het museum is gewijd aan de spoorlijn van Listowel naar de kust in Ballybunion, ruim 14 km verderop. De Listowel & Ballybunion Railway (1888-1924) was niet zomaar een spoorweg, het was een monorail volgens het systeem van de Fransman Charles Lartigue. Het spoor bestond uit een enkele draagrail op driehoekige frames, met aan weerszijden een lichtere geleiderail. Het rollend materieel reed op de draagrail en werd door rollers aan weerszijden overeind gehouden. De driehoekige frames in het spoor stonden op ijzeren dwarsliggers.

Het idee van Lartigue was afkomstig van de wijze waarop ezels en kamelen worden beladen met twee lasten die aan weerszijden van het dier hangen. Hij bouwde in 1881 een spoorlijn van 90 km door de woestijn in Algerije, waar muilezels werden gebruikt voor de voortbeweging.

Een voordeel van de spoorconstructie is dat er tijdens de aanleg bij kleine oneffenheden in het terrein minder grondwerk nodig is. Je kunt de hoogte van de draagframes in het spoor aanpassen. Het systeem heeft natuurlijk ook nadelen: ladingen moeten worden gebalanceerd, je kunt alleen met moeite over het spoor komen en normale wissels zijn niet mogelijk. Desondanks heeft de Listowel & Ballybunion Railway jarenlang prima dienst gedaan totdat tijdens de Ierse burgeroorlog (1922 - 1923) onherstelbare schade werd aangericht en de lijn moest worden gesloten.

De locomotieven van deze spoorweg zijn ontworpen door Anatole Mallet (beter bekend door zijn ontwerp van een bepaald type gelede stoomlocomotief) en gebouwd door Hunslet in Leeds. Ze reden op drie wielen en hadden een extra stoommachine in de tender om (waar nodig) meer trekkracht te leveren.

Er is weinig bekend van de mislukte monorailbaan volgens het systeem van Lartigue in Frankrijk, tussen Panissières en Feurs, die had moeten worden geopend in 1895. De opening moest bij herhaling worden uitgesteld omdat extra werk nodig was door technische mankementen. In 1897 gaf de maatschappij de pogingen op en in 1899 volgde thet faillissement. Een replica van de stoomlocomotief is in het centrum van het dorp Panissières opgesteld.

In 2000 werd, na jaren van voorbereiding en fondsenwerving, een begin gemaakt met de bouw van een museum in Listowel met een werkende replica van een Lartigue monorail. In de oude goederenloods van het voormalige breedspoorstation, niet ver van het eindpunt van de oorspronkelijke monorail, werd een museum gevestigd. Daaraan grenzend ligt een buitenterrein met ongeveer een kilometer spoor, draaischijven en perrons, waarop een trein rijdt en alle rangeerbewegingen te zien zijn. Er is een diesellocomotief gebouwd met het uiterlijk van een van de oorspronkelijke stoomlocomotieven, en twee rijtuigen.

Toen ik op een vrijdagmiddag in het museum kwam was ik de enige bezoeker. Ik kreeg desondanks een complete rondleiding en ik werd uitgenodigd op de locomotief voor een ritje heen en weer naar het eindpunt. De mensen van het museum was geen moeite te groot: de loc werd neergezet op een draaischijf voor foto’s en voor video-opnamen. Tenslotte werd de film van de oorspronkelijke spoorweg, gemaakt rond 1920, voor mij vertoond. De rit is minder hobbelig dan ik had verwacht, hoewel op de oude films het materieel aardig van de ene kant naar de andere schommelt. Elders op deze pagina staan de foto’s en de video-opnamen die ik in het museum heb gemaakt, met dank aan de bemanning van de trein. De website van het museum is hier te vinden: www.lartiguemonorail.com. Als u ooit in County Kerry komt, ga er dan beslist eens kijken. Het museum is te vinden op John B Keane Road; er staan wegwijzers wanneer u Listowel binnen rijdt.

Video:

Zo moet het zijn geweest met echte stoom: