Het groenste eiland

Ooit werd Ierland doorsneden door tientallen smalspoorwegen, die in afgelegen dunbevolkte gebieden dezelfde rol vervulden als de stoomtram in Nederland. Ierland was sinds de hongersnoden van 1845-1849 sterk ontvolkt: er wonen meer Ieren buiten Ierland dan in het land zelf, en pas sinds ongeveer 40 jaar is er een stijgende trend te zien. Er was grote behoefte aan goedkoop vervoer in het verarmde westen van het land. Er was bij de wet geregeld dat de lokale overheden garant stonden voor de investering gedaan in lokale spoorwegmaatschappijen. Als er dus investeerders konden worden gevonden werd er een spoorlijn gebouwd.

Een beetje geschiedenis

Het karakter van het Ierse smalspoor was zeer uiteenlopend. Zo was er de chique Cork, Blackrock & Passage Railway, die op dubbelspoor met snelle lokomotieven een intensieve dienst onderhield met de voorsteden van Cork in het zuiden van het land. De Ballymena & Larne Railway reed boottreinen naar Larne voor de veerdiensten naar Schotland, getrokken door compoundmachines. In het noorden en noordwesten vonden we zwaar vervoer op de berglijnen van de County Donegal Railway en de Londonderry & Lough Swilly Railway, die daarvoor grote tendermachines in dienst hadden. Dieseltractie werd al rond 1930 ingevoerd en in Donegal en in Clare reden gelede dieselmotorwagens rond.

Uiteraard speelde het smalspoor een rol in de onafhankelijkheidsstrijd, die leidde tot het ontstaan van de Ierse republiek in 1921, en de daarop volgende burgeroorlog van 1922-23. Na de verdeling van Ierland in 1921 liepen diverse spoorlijnen in het grensgebied over de landsgrenzen. Er zijn legio verhalen bewaard gebleven over smokkelarij en andere illegale activiteiten op het spoor.

Alsof er sinds 50 jaar niets is veranderd: de trein en de heuvels van Dingle.

Loc 5T loopt om.

Een grote smalspoormachine.

Tralee & Dingle Light Railway Company no.5

Drijfwerk.

Doorkijkje.

 

Bij de fusie van de Ierse spoorwegmaatschappijen tot de Great Southern Railway in 1925 werden ook de smalspoorlijnen in de republiek Ierland geannexeerd. De GSR ging in 1945 op in een nieuwe fusie waaruit de Córas Iompair Eireann (CIE, de 'Ierse Vervoersmaatschappij') ontstond. Een bijzonderheid van het Ierse smalspoor was dat alle lijnen gebouwd waren met een spoorwijdte van 3 voet ofwel 914 mm. Daardoor was in de nadagen van het smalspoor in de jaren '50 gebruikelijk dat bruikbaar materieel van gesloten spoorlijnen door de CIE elders werd ingezet.

Tralee & Dingle Railway

De Tralee & Dingle Railway verbond Tralee, een provinciestad in County Kerry, met Dingle, een afgelegen plaats op het gelijknamige schiereiland Dingle. De spoorlijn werd geopend in 1891 en heeft in zijn nauwelijks 60-jarig bestaan een belangrijke rol gespeeld in de ontsluiting van deze afgelegen bergachtige streek. De lijn werd gekenmerkt door vele steile hellingen en een op zijn minst gezegd wilde bedrijfsvoering. De lijn was berucht om zijn vele ongevallen. Na 1945 reed er één trein per… maand, en wel van Tralee naar de veemarkt in Dingle. Deze markttrein (de 'Fair Days Only') was meestal zo zwaar dat er twee lokomotieven voor stonden. Over het viaduct bij Lispole moest de trein worden gedeeld omdat het viaduct niet zo best meer was en ongeschikt voor het gewicht van twee lokomotieven.

Weer op weg naar Anascaul en Dingle?

De essentie van het Ierse smalspoor.

Het stoot- en trekwerk bestaat uit een middenbuffer met haken.

De machinist laat mij het vuur zien.

Zonder woorden.

Terug naar Tralee.

 

Bij de sluiting van de T&D in 1953 werd het rollend materieel elders ingezet. Loc 5(T) was al vanaf 1950 aan het werk op de Cavan & Leitrim Railway en is in 1958 door een Amerikaan gekocht. Hij belandde in het lokomotiefmuseum van Steamtown, Vermont, USA. Deze 1'C1' tendermachine gebouwd door Hunslet werd in 1988 teruggebracht naar Tralee en gerestaureerd voor gebruik op een stuk spoor van 3 km tussen Tralee en de historische windmolen van Blennerville.

Daar trof ik in juli 2003 de oude machine nog in bedrijf. De Tralee & Blennerville Railway is open van begin mei tot eind september; de trein vertrekt van 10:00 tot 16:00 ieder uur uit Tralee. Het korte spoorlijntje wordt door slechts vier man gerund, de bemanning van de lokomotief, een conducteur en een overwegwachter in Tralee, die tweemaal per uur de draaihekken over de weg sluit. De rijtuigen zijn niet origineel; voorzover ik weet zijn deze afkomstig uit Spanje. Toch zijn ze er in Tralee in geslaagd om de sfeer van het oude Ierse smalspoor te laten herleven. Zodra de trein het station verlaat en over de brug in de richting van de heuvels rijdt gebeurt er iets met je. Er is niet veel voorstellingsvermogen meer nodig om even het gevoel te krijgen dat je op weg bent naar Castlegregory Junction, door de bergen naar Anascaul, over het viaduct van Lispole en verder naar de markt in Dingle, zo'n drie uur reizen ver…

Na mijn retourrit van 40 minuten ben ik naar het locdepot gereden om nog wat foto's te maken. Het was zaterdag, en op de lange rechte asfaltweg langs het depot was een groepje mannen bezig met het aloude Ierse 'bowlen', waarbij een zware bal zo ver mogelijk over een rechte weg wordt gegooid. De spelregels ken ik niet, maar er komt kennelijk flink wat bier aan te pas want ze waren erg vrolijk. Toen de loc over de weg moest ontspon zich een discussie tussen de bowlers en de machinist of het spel nu wel of niet moest worden onderbroken. Dit werd beslist ten gunste van de lokomotief. Toen de oude machine werd schoongemaakt en weggezet maakte ik de laatste foto's, met dank aan de bemanning van de loc.

Een paar jaar later kwam ik weer in Tralee en heb ik de oude route van de Tralee & Dingle Railway verkend tot aan Lispole. Verder kwam ik niet omdat het een flinke afstand is. Klik HIER om daar een fotoreportage van te zien. Komt u ooit in het verre westen van Ierland, ga dan zeker eens kijken in Tralee, en maak een ritje over deze spoorlijn. Het stationnetje ligt vlak naast de 'Aquadome', een groot zwembad dat gemakkelijk te vinden is.

Even de zon er bij en je proeft de dagen van weleer.

Een mooie machine, gebouwd door Hunslet, met een kenmerkend lang frame dat ver uitsteekt voor de rookkast..

Onderbreking van het bowlen.

Bijna niets is veranderd… of toch wel?

Zachtjes staat de loc uit te blazen.

Schoonmaken van de asbak.

De cabine met vacuüm-ejecteur.

Schoonmaken van de rookkast.

 

West Clare Railway

De West Clare Railway werd in 1887 geopend in de kuststreek van County Clare, tussen Ennis en Milltown Malbay, met een uitbreiding, de South Clare Railway (1892), van Kilkee naar Kilrush, verbonden met de WCR via Moyasta Junction. De West Clare Railway had evenals de Tralee & Dingle een ontsluitingsfunctie met veel lokaal goederenverkeer, maar kende daarnaast 's zomers ook veel toeristenvervoer. Vlakbij de badplaats Lahinch liggen de bekende Cliffs of Moher, waar ruim een eeuw geleden al vele toeristen kwamen. Voor het toeristenverkeer stelde de spoorweg een aantal fraaie drie-assige observatierijtuigen in dienst, die tot de mooiste smalspoorwagens van Ierland konden worden gerekend.

In de jaren '50 werd door de CIE nog flink in de West Clare Railway geïnvesteerd. Er kwamen diesellokomotieven voor het goederenverkeer, die de dieselmotorwagens uit de jaren '30 uitstekend aanvulden. Desondanks werd de lijn in 1961 gesloten.

Tijdens mijn vakantie in Ierland in 2003 had ik helaas geen gelegenheid om te gaan kijken bij de museumspoorlijn die onlangs is geopend in Moyasta Junction vlakbij Kilkee. Daar is een paar kilometer spoor gelegd op het oorspronkelijke tracé. We bewaren dat maar tot de volgende keer dat ik in Ierland kom; het schijnt dat zelfs de laatste stoomloc van de WCR, no. 5 Slieve Callan, die jarenlang stond weg te roesten op een sokkel in Ennis, weer in bedrijf wordt gesteld. Het toeval wilde echter dat ik in de regen op een camping stond in Lahinch, waar nog enkele restanten van de West Clare Railway te vinden waren. Er liep een oud stuk tracé over een roestende spoorbrug, met een flauwe boog recht tegen een stuk opgehoogd land aan waarop een immens deprimerend caravanpark was aangelegd. Enig speurwerk in de boeken deed bij mij het vermoeden rijzen dat ik kampeerde boven de plek waar ooit het station van Lahinch heeft gelegen…

In Lahinch (Co. Clare) ligt nog een stuk baanlichaam van de West Clare Railway.

…en zelfs een spoorbrug waarover in geen 40 jaar een trein heeft gereden!